1. FIXATIEBELEID RUSTHUIZEN:
kloof tussen de goede en slechte leerlingen

Rusthuizen zetten bewoners nog te vaak vast
Vier op de tien bewoners van een
woonzorgcentrum liggen ’s nachts ‘vast’.
‘Fixeren moet een laatste redmiddel
zijn, geen gewoonte.’

De Standaard - 12/09/2019 - redacteur Tom Le Baco

BRUSSEL I In het woonzorgcentrum Meerlehof in Lummen gebruikten ze lang een trappelzak om de bejaarden in bed te houden, tot de directeur er zelf eens een nacht in had geslapen. ‘Dit nooit meer’, besloot Marc Gijbels.
Maar in veel woonzorgcentra wordt fysieke fixatie nog steeds gebruikt. Uit een rapport van het Vlaams Instituut kwaliteit van Zorg (VIKZ) blijkt dat in Vlaamse rusthuizen gemiddeld vier op de tien bewoners ’s nachts gefixeerd worden (40,5 procent), omdat ze anders zouden opstaan, ronddwalen of vallen. Overdag gaat het gemiddeld om 19,9 procent. ‘Daarbij worden bewoners lang niet allemaal vastgebonden’, zegt Svin Deneckere van het VIKZ. ‘Het kan ook gaan om een voorzettafel bij het eten, een gekantelde zetel of een diepe stoel waaruit je niet kunt rechtstaan.’

Doorligwonden
Woonzorgcentra doen het vooral om te vermijden dat bewoners vallen. Maar zeker op dat vlak is het niet de juiste oplossing. ‘Het heeft net het omgekeerde effect’,zegt professor Ouderenzorg Koen Milisen (KU Leuven), de voorzitter van het Expertisecentrum Valpreventie. ‘Door te fixeren neemt dat risico net toe: als je lang vastligt of zit,verminderen je spierkracht, je evenwicht en je mobiliteit. Het brengt ook tal van andere negatieve gevolgen mee: bewoners raken gefrustreerd of geïsoleerd, er ontstaan meer doorligwonden en incontinentie. Een bewoner die uit zijn bed valt nadat hij eerst over een hek is geklommen, valt harder dan iemand die gewoon uit bed valt. Fixatie moet echt een laatste redmiddel zijn, geen gewoonte.’
Dat beseffen de rusthuizen zelf al beter, al groeit de kloof tussen de goede en slechte leerlingen. 22 woonzorgcentra fixeren overdag nooit, maar in één op de vijf rusthuizen worden liefst drie op de tien bewoners overdag vastgehouden.

Koffie in het dorp
Meerlehof is een van de woonzorgcentra met een ‘fixatiearm’ beleid. Ze hebben geen gordels meer om iemand aan een stoel te binden, en sensoren langs de bedrand moeten vermijden dat er nog hekken moeten worden gezet.
‘De bewegingsvrijheid van je bewoners is erg belangrijk, en dat gaat verder dan bedhekken of trappelzakken’, zeggen kinesiste Gert Lenaerts en hoofdverpleger Hanne Scheymans. ‘We hadden hier een dementerende man die altijd een koffie wou gaan drinken in het dorp. We hebben hem niet opgesloten, daar zou hij doodongelukkig van geworden zijn. We hebben zijn foto aan alle cafés in Lummen gegeven, met de vraag de rekening door te geven en te bellen als er problemen waren of als hij niet meer terug zou raken. Dat vergde grote inspanningen van ons allemaal, maar het leverde ook veel op.’
Het beste wat je kunt doen, is bij het rusthuis waar je ouders of grootouders verblijven, vragen wat het beleid is rond fixeren, zegt Milisen. ‘Ook de bewoners zelf raden we aan dat zeker te doen.’ De bedoeling van het VIKZ is sowieso op termijn de resultaten per woonzorgcentrum online beschikbaar te maken, net als die van andere indicatoren, zoals het aantal valincidenten.
 

2. FIXATIE: DE GRUWEL IN ONZE RUSTHUIZEN

In 2010 verhuisden de dementerende Louis (86) en zijn vrouw naar het woonzorgcentrum Sint-Jozef. Zoon Frank, zelf huisarts, hoopte dat zijn ouders daar eindelijk goed zouden zitten. Maar bij zijn eerste bezoek aan het rusthuis weet Frank niet wat hij ziet. ‘Mijn vader zat in een stoel, vastgesnoerd met een band om zijn middel. Uiteindelijk werd hij ook ’s nachts vastgebonden met een riem. Eén keer is hij zelfs met zetel en al omgevallen. Omdat hij eruit wou, maar niet kon. Het gevecht tegen het vastbinden van papa is toen pas echt begonnen.’

Precieze cijfers over het gebruik van fixatie in woonzorgcentra in ons land zijn er niet. Hoewel verpleegkundigen en artsen het mogen doen in uitzonderlijke omstandigheden, geven onderzoeken door de KU Leuven bij veertien centra aan dat het dagelijkse routine is. Het gebruik varieert per afdeling, maar bij mensen met dementie die agressief of onrustig zijn, wordt het het snelst gebruikt. Nochtans zijn er heel wat negatieve gevolgen, gaande van doorligwonden en ernstigere breuken bij valpartijen tot onrust, boosheid en depressie. Er zijn zelfs gevallen bekend waarbij mensen verstrikt raakten in een gordel en stierven.

‘Dementerende mensen vastbinden of platspuiten moet je gewoon niet doen. Het is slechte zorg,’ reageert de Nederlandse professor Jan Hamers. Hij ijverde vijftien jaar geleden al voor een verbod op fixatie in Nederland, maar ving aanvankelijk bot. ‘De impact van vrijheidsbeperking op mensen met dementie is enorm. Zulke patiënten weten vaak niet waar ze zijn, wie de mensen rondom hen zijn, waarom dingen gebeuren. We zouden hen vooral geborgenheid moeten bieden en wat doen we? Net het omgekeerde.’

Ook Frank en zijn zussen vroegen om hun vader niet meer vast te binden, maar hun vraag stuitte op veel weerstand. ‘Omdat wij ons bleven verzetten tegen het vastbinden van papa, is hij twee maanden geleden tegen onze wil overgeplaatst naar de psychiatrie. Ze wilden van hem af. In het rusthuis zijn mensen met dementie welkom, behalve als ze lastig doen.’

Dat gebeurt helaas vaker, zegt ouderenpsychiater Philippe Persoons (KU Leuven). Hij ziet het aantal mensen met dementie die door woonzorgcentra wegens moeilijk hanteerbaar gedrag naar de psychiatrie worden doorverwezen stijgen. ‘Als iemand geheugenstoornissen heeft, hoort hij thuis in een rusthuis, maar zodra er ook gedragsproblemen bij komen, moet hij blijkbaar naar de psychiatrie. Terwijl moeilijk hanteerbaar gedrag voorkomt bij élke patiënt met dementie, alleen wordt dat aspect vaak doodgezwegen of vergeten.’

Persoons wil het probleem aankaarten bij minister Vandeurzen. ‘We kunnen nog niet goed om met de gedrags- en psychiatrische aspecten van dementie, terwijl we er alleen maar meer en meer mee te maken zullen krijgen.’ Nu al vormen mensen met dementie bijna de helft van de rusthuisbewoners. Fixatie is niet de oplossing, medicatie evenmin. ‘Het antwoord is persoonsgerichte zorg, maar op dat vlak hinkt Vlaanderen nog héél erg achterop.’
 

3. ZORGINSPECTIE VLAANDEREN
HEKELT HOOG AANTAL FIXATIES

Zorginspectie hekelt hoog aantal
risicovolle fixaties in Vlaamse ziekenhuizen
bron: De Standaard - 16/08/2013 - Redacteurs Maxie Eckert + Yves Delepeleire

In twee op de drie algemene ziekenhuizen riskeren patiënten die gefixeerd zijn, zich per ongeluk aan de riemen te verhangen. Volgens de Zorginspectie gebeurt de fixatie bovendien vaak zonder overleg met een arts.

BRUSSEL | ‘Door het gebrek aan verhoogd toezicht vergroot de kans op beklemming tussen de bedsponden. De patiënt loopt het risico te verstikken of een ernstig letsels op te lopen als hij erover kruipt. Op het moment van de audit kroop een patiënt over de sponden op de afdeling geriatrie.’ In het inspectieverslag van het Algemeen Stedelijk Ziekenhuis in Aalst noteren de inspecteurs van de Vlaamse Zorginspectie hoe ze in juni 2011 met eigen ogen vaststelden dat patiënten er niet naar behoren worden gefixeerd. En daarmee is het ziekenhuis niet alleen. Heel wat ziekenhuizen, zo blijkt uit een recente analyse van de inspectieverslagen door de Zorginspectie, houden zich niet aan de strikte regels voor fixatie.

Risico op valpartijen stijgt
In de meerderheid van de ziekenhuizen die de Zorginspectie tussen 2010 en 2012 bezocht, 23 van de 33, worden artsen niet betrokken bij de beslissing om een patiënt te fixeren. Ze worden er alleen van op de hoogte gesteld, terwijl bijvoorbeeld agressief gedrag te wijten kan zijn aan de medicatie die de patiënt neemt. En hoewel patiënten alleen gefixeerd mogen worden als ze een gevaar voor zichzelf of anderen zijn,worden in 24 ziekenhuizen ook patiënten die storen of roepen, vastgebonden.

De overmatige fixatie is niet zonder gevaar. De Zorginspectie merkte bij twintig ziekenhuizen op dat patiënten hierdoor risico lopen op ernstige letsels. Patiënten die uit hun bed willen glippen, bijvoorbeeld om naar de wc te gaan, dreigen zichzelf te verhangen aan de lendengordel die hen vastbindt.
Kristin Slachmuylders, onderzoekster aan het departement Gezondheidszorg van de Karel de Grote Hogeschool, beaamt dat fixatie schering en inslag is in ziekenhuizen. ‘Volgens ons onderzoek in Antwerpse ziekenhuizen worden in de algemene verpleegafdelingen tussen 26 en 37 procent van de patiënten gefixeerd door bedhekken op te trekken of door zemet gordels vast te binden. Iemand vastbinden of bedhekken optrekken, mag alleen de allerlaatste optie zijn. Omdat een fixatie het risico op ernstige valpartijen verhoogt (zie hiernaast, red.), en omdat we weten dat patiënten eronder lijden. Ze voelen zich beschaamd, en sommigen reageren er depressief op.’
‘De patiënt en zijn familie moeten dus zoveel mogelijk betrokken worden bij de beslissing.’ Volgens de Zorginspectie gebeurt dat amper. In 20 van de 33 ziekenhuizen is er geen overleg met de patiënt of een van zijn vertegenwoordigers, en is er geen toestemming voor de fixatie gevraagd.
Johan Hellings, afgevaardigd bestuurder van ziekenhuiskoepel Icuro, erkent het probleem. ‘Hoe je het ook draait of keert, bij fixatie ontneem je een deel van de vrijheid van de patiënt. Juist omdat de maatregel zo ingrijpend is, moet eerst naar alternatieven gezocht worden. Als de patiënt uiteindelijk toch gefixeerd wordt, moeten alle voorgeschreven procedures opgevolgd worden.’
Of die procedures – het overleg tussen zorgverleners, een degelijke verslaggeving in het patiëntendossier – gevolgd worden, moet volgens Hellings gemeten en publiek gemaakt worden. ‘Volgend jaar willen we zo’n kwaliteitsindicator ontwikkelen.’

Volgens Hellings en ook onderzoekster Slachmuylders zijn al wel veel ziekenhuizen volop bezig met hun fixatiebeleid. Dat blijkt ook uit een rondvraag bij de ziekenhuizen die opmerkingen kregen van de Zorginspectie.
Zo meldt het Limburgse Jessaziekenhuis dat maatregelen zoals weinig mobiele patiënten regelmatig naar de wc begeleiden, al helpen om het aantal fixaties terug te dringen. ‘Het is een van onze vele maatregelen om te voorkomen dat een patiënt die niet goed ter been is, zelf op stap gaat en mogelijk valt. We hoeven hem dan niet aan zijn bed te binden’, zegt woordvoerder Kris Eyckmans.
Ook het Algemeen Stedelijk Ziekenhuis Aalst, waar de Zorginspectie een patiënt over bedhekken zag klimmen, werkt aan zijn fixatieprocedures. Die bevatten nu een lijstmet alternatievemaatregelen. ‘Al kunnen niet alle fixaties in het ziekenhuis vermeden worden’, zegt woordvoerster Katleen Van Der Biest.

4. CHEMISCH VASTBINDEN

Klinisch geriater Rob van Marum

"Als je een antipsychoticum krijgt voorgeschreven is de kans dat je binnen enkele maanden komt
te overlijden 2 keer zo hoog..."
bron: NCRV - Netwerk - 9/10/2008

9/10/2008 - NETWERK - Het vastbinden van demente verpleeghuisbewoners ligt onder vuur. In Netwerk aandacht voor ‘chemisch vastbinden’. Eenderde van de dementerenden in Nederland krijgt antipsychotica toegediend, met alle schadelijke gevolgen van dien. In Netwerk zijn familieleden en deskundigen aan het woord over de schadelijke gevolgen. Binnenkort komt de Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen met een nieuwe richtlijn. Daarin wordt gesteld dat antipsychotica alleen mag worden verstrekt als alle andere interventies (benaderingen) niet effectief zijn gebleken en in acute noodsituaties.
(Makers reportage: Sander Rietveld / Nanette Zonnenberg)

"Het is absoluut dwangmedicatie"

Dwangmedicatie om patiënten chemisch vast te binden. Slechts 1 op 5 patiënten heeft zelf baat bij de antipsychotica. Als het toedienen daarvan zonder toestemming van de patiënt of familie gebeurt, is het dwangmedicatie die moet worden gemeld bij de inspectie. "Maar de wil van een bewoner in een verpleeghuis is soms moeilijk in te schatten en een heel schimmig gebied" zo zegt ...CDA-politica Cisca Joldersma.

"Medicijnen versuffen de patiënt zodanig, dat hij niet meer hinderlijk om aandacht vraagt. Het maakt hem apathisch, zodat de rest er geen hinder meer van heeft. De patiënt wordt daar aan opgeofferd."

"Uit studies blijkt dat antipsychotica heel slecht werken en bij slechts bij een heel beperkt gedeelte van aantal patiënten een gunstig effect heeft.", aldus klinisch geriater Rob van Marum.

In sommige verpleeghuizen zijn antipsychotica nauwelijks nodig
omdat de zorg er helemaal gericht is, op de behoefte van de patiënten...
 

5. ZEVEN DEMENTEN OVERLEDEN IN ZWEEDSE BAND

Gebruik Zweedse band kost 7 dementen het leven

 
bron: AVRO - EenVandaag - 23/09/2008
 

6. FIXATIE KRIJGT AANDACHT IN
 NEDERLANDSE MEDIA

Gezondheidsinspectie NL na onderzoek in 86 zorginstellingen:

"Dementerenden en verstandelijk gehandicapten worden onnodig vaak
vastgesnoerd, opgesloten of platgespoten"

 

18/11/2008 - RTL 4 journaal gaf een overzicht van feiten en cijfers
en beelden uit het fixatievrije verpleeghuis Overspaarne in Haarlem.

 
18/11/2008 -  NOS journaal liet ondermeer zien hoe verpleeghuis
Polderburen in Almere al 12 jaar lang - sinds haar ontstaan - niet fixeert. 
 

De Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg wil het gebruik van onrustbanden in instellingen voor ouderen en gehandicapten terugdringen. In 2011 moet het gebruik van onrustbanden en andere vrijheidsbeperkende maatregelen tot een minimum zijn teruggebracht. Daartoe wordt vandaag op een congres een intentieverklaring getekend. Volgens de Inspectie worden patiënten onnodig vaak vastgebonden, omdat verpleegkundigen niet op de hoogte zijn van de alternatieven. De Inspectie noemt het gebruik van onrustbanden onmenselijk en niet meer van deze tijd.
Nadat duidelijk was geworden dat in een jaar tijd zeven mensen waren overleden door het gebruik van onrustbanden begon de Inspectie een onderzoek in negentig instellingen voor ouderen en gehandicapten. In sommige instellingen worden al alternatieven gebruikt.

Nevenstaand RTL 4 journaal gaf een overzicht van feiten en cijfers en beelden uit het fixatievrije verpleeghuis Overspaarne in Haarlem.

Nevenstaand NOS journaal liet ondermeer zien hoe verpleeghuis Polderburen in Almere al 12 jaar lang - sinds haar ontstaan - niet fixeert. 
 

Nationale verontwaardiging en schokkende reacties na reportage over 18-jarige Brandon die al 3 jaar aan muur zit vastgeketend in zorginstelling 's Heeren Loo

Nederlandse Inspectie voor de Gezondheidszorg vindt dat behandeling en begeleiding
van Brandon voldoen aan de voorwaarden voor verantwoorde zorg
 

 
18/01/2011 - NPO - UITGESPROKEN EO

Hoe zit het in België...?
 
19/01/2011 - VRT - Het journaal

Al drie jaar lang leeft de 18-jarige Brandon vastgebonden aan de muur van zijn kamer. De jongen woont op 's Heeren Loo, een instelling voor verstandelijk beperkten. Het personeel is bang voor Brandons onvoorspelbare gedrag en daarom zit hij vast. Dat zegt een medewerkster van 's Heeren Loo die de situatie van Brandon zo ernstig vindt dat ze besloten heeft met haar verhaal naar buiten te komen. Naar aanleiding van de kwestie vraagt de PVDA een spoeddebat aan.

vast aan een riem
In 2007 besluit 's Heeren Loo dat Brandon elke dag met een tuigje en een riem aan de muur geketend moet worden. Al drie jaar is Brandon niet meer in de buitenlucht geweest. Zijn bewegingsvrijheid is anderhalve meter, de lengte van de riem. De jongen verblijft in een lege, kille kamer die nog het meeste weg heeft van een isoleercel.

tunnelvisie?
In de uitzending komt de moeder van de jongen aan het woord: "Mijn zoon leeft als een gekooid dier. Het doet pijn om hem zo te zien." De jongen zelf komt in beeld in video-opnames die zijn ouders in de instelling van hem maakten. Een van de begeleiders van Brandon verwijt de instelling tunnelvisie. "Totdat hij zich schikt in zijn lot gaat het tuigje niet uit. Dan geef je iemand in feite gewoon op." Verder zegt ze de situatie van Brandon meerdere keren aangekaart te hebben bij de directie van 's Heeren Loo en de Inspectie voor Volksgezondheid, maar dat bracht volgens haar geen verbetering voor Brandon

spoeddebat PvdA
Tweede Kamerleden reageren geschokt. De PVDA zal later deze een spoeddebat aanvragen. Agnes Wolbert (PVDA): "Geen aandoening is zo erg dat dit vededigbaar zou zijn. Brandons situatie moet per direct worden verbeterd. Elke dag dat dit langer duurt is een dag te lang." Sabine Uitslag (CDA): "Ik krijg hiervan een knoop in mijn maag. Ik kan me niet voorstellen dat dit de enige manier om deze jongen te behandlen. Iemand drie jaar zo vasthouden, dat kan echt niet."

reacties vanuit de politiek
In de uitzending van Uitgesproken EO een schokkende reportage over de situatie van Brandon en reacties vanuit de politiek. In de studio een gesprek met Wim Drooger van Platformvg en Frank van der Linden, regiomanager van 's Heeren Loo

7. FIXATIE IN VLAAMSE ZIEKENHUIZEN

Vlaamse ziekenhuizen fixeren 4 op 10 patiënten
De Standaard - 5/10/2012

ANTWERPEN - Tot 44 procent van de ziekenhuispatiënten wordt aan het bed vastgemaakt of op een andere manier in hun vrijheid beperkt. Dat blijkt uit een studie van de Karel de Grote-Hogeschool (Antwerpen).

Het woord “fixatie” moet wel vrij breed worden opgevat, zo blijkt. ‘Vaak gaat het om het optrekken van de bedhekken aan de zijkant of om een deuralarm’, stelt Christine Ceulemans, coördinator van het departement Gezondheidszorg van de hogeschool. ‘Bij zo’n 16 procent van de patiënten gaat het over een lendengordel of polsbandjes, om te voorkomen dat ze sondes uittrekken of uit het bed vallen.’ Fixatie komt vooral bij oudere of visueel beperkte patiënten voor.

‘Maar de praktijk gebeurt te frequent en te ingrijpend’, zegt Ceulemans, ‘En dat is niet zonder gevaren. Bijvoorbeeld de bedhekken, die moeten patiënten beschermen tegen vallen , maar soms klimmen ze daar ’s nachts over om naar het toilet te gaan. Op dat moment zorgt een val voor ernstigere letsels.’ Spierverzwakking door langdurige fixatie verhoogt dat risico nog eens.

‘Exacte cijfers over incidenten met fixatie zijn er niet,’ zegt Ceulemans, ‘Maar het is duidelijk dat overmatig fixeren voor ernstigere verwondingen kan zorgen bij de patiënt, wat ook de maatschappij geld kost.’ De hogeschool ontwikkelde een online leerplatform waarop verpleegkundigen zich kunnen bijscholen om minder en minder ingrijpend te fixeren.

8. PARTNER BINDT STRIJD AAN MET HET VERPLEEGTEHUIS

Jo zat 24 uren per dag vastgebonden
Teleac - uitzending 9/01/2009
 

9. GEEN ONRUSTBANDEN MEER PER 2011

Inspecteur-Generaal voor de gezondheidszorg (NL), Gerrit van der Wal:

Stringente vormen van vrijheidsbeperking
zoals vastbinden zijn eigenlijk onacceptabel
bron: Tijdschrift voor Verzorgenden (NL)

We zijn allemaal kwetsbaar als het gaat om onze gezondheid, maar de een is kwetsbaarder dan de ander. Mensen met verstandelijke beperking en demente ouderen bijvoorbeeld; zij verdienen wat dat betreft onze extra aandacht. Het gebeurt nog te vaak dat deze kwetsbare mensen te maken krijgen met beperkingen in hun bewegingsvrijheid, zoals vastbinden.

We weten allemaal dat het beperken van iemands vrijheid diep ingrijpt in de persoonlijke levenssfeer. Daarom hebben we in 2007 onderzocht in welke mate in de gehandicaptenzorg en de ouderenzorg vrijheidsbeperkende maatregelen de regel zijn en wat er gedaan wordt om dit te voorkomen. Uit het onderzoek komt naar voren dat er grote verschillen zijn tussen instellingen. Sommigen hebben met succes het aantal vrijheidsbeperkingen teruggedrongen, maar er zijn ook instellingen die nog steeds te snel naar vrijheidsbeperkende maatregelen grijpen. Voor ons is dit een conclusie waar vooral het veld zijn voordeel mee moet doen. Leren van goede voorbeelden is daarbij het sleutelwoord. Wij als inspectie gebruiken de goede voorbeelden om instellingen waar vrijheidsbeperkend maatregelen nog regelmatig voorkomen, een spiegel voor te houden. In deze congreskrant laten we enkele goede voorbeelden zien uit instellingen die succesvol zijn met het terugdringen van vrijheidsbeperkingen.

Ons onderzoek laat zien dat zodra instellingen bewust omgaan met vrijheidsbeperkingen, deze veel minder toegepast worden. Dat betekent dat die instellingen continue stil staan bij wat het voor iemand betekent om in zijn vrijheid beperkt te worden én steeds kijken naar alternatieven. Ondersteuning door het management van het verplegend en verzorgend personeel in hun streven om vrijheidsbeperkende maatregelen af te schaffen, is onmisbaar.
Wij staan op het standpunt dat kwetsbare mensen in instellingen zo min mogelijk in hun vrijheid moeten beperkt worden en dat stringente vormen van vrijheidsbeperking zoals vastbinden eigenlijk onacceptabel zijn. Wij willen dat per 2011 er geen onrustbanden meer worden gebruikt. Dit laat natuurlijk onverlet dat er situaties zijn waarin deze vorm van vrijheidsbeperking onvermijdbaar is, maar dan zijn er strikte kwaliteitseisen en controle verbonden aan de handeling.
Om er mede voor te zorgen dat deze ambitie  van de inspectie werkelijkheid wordt, gaan wij de komende maanden in gesprek met mensen van de werkvloer en het management. Tijdens ons congres, Zorg voor Vrijheid, wisselen wij met hen uit wat de beste alternatieven zijn om vrijheidsbeperkend maatregelen in de toekomst te voorkomen.

Wij zullen de komende jaren vrijheidsbeperking van kwetsbare mensen in onze samenleving hoog op onze agenda houden. Wij gaan ervan uit dat dit ook de ambitie van het veld is. Om vrijheidsbeperking verder terug te dringen hebben we elkaars hulp nodig, want alleen samen kunnen we ervoor zorgen dat de meest kwetsbare mensen in onze samenleving de zorg krijgen waar ze recht op hebben.

10. 'VASTBINDEN: DEDEN JULLIE DAT TOEN NOG?'

Professor dr. Jan Hamers, hoogleraar verpleging ouderen aan de Universiteit Maastricht:

"Mensen vastbinden om vallen te voorkomen
met onmiddellijke ingang verbieden"
bron: Tijdschrift voor Verzorgenden (NL)

Ga een psychogeriatrisch verpleeghuis binnen en gemiddeld één op de tien bewoners zit vast met de Zweedse band. Bijna allemaal om vallen te voorkomen. Vooral om te voorkomen dat iemand zijn heup breekt. In Nederland zijn ruim zesduizend mensen door middel van banden in hun vrijheid beperkt. Wie bedhekken, verpleegdekens, stoelplanken, plankstoelen en dergelijke ook meerekent als vrijheidsbeperking, komt tot de onthutsende conclusie dat gemiddeld de helft van de geriatrische verpleeghuisbewoners, ruim dertigduizend mensen, beperkt is in zijn vrijheid.

RISICO MINDER GROOT

'Bij elke honderd valpartijen treedt slechts in twee gevallen ernstig letsel op', zegt prof. Jan Hamers. 'Het risico van ernstig letsel is dus veel minder groot dan je zou veronderstellen. Mensen die vaak vallen, hebben meestal minder letsel dan mensen van wie je dacht dat ze niet zouden vallen. En precies de mensen van wie je het niet verwacht dat ze vallen, zijn niet vastgebonden.' uit onderzoek van Hamers en anderen blijkt dat als je de banden afschaft, dat niet leidt tot ernstige letsels. 'Het leven is niet zonder risico's', zegt hij. 'Je kunt nooit een honderd procent veilige situatie creëren. En als je wel die suggestie tegenover de familie van de patiënt wekt, dan heb je een probleem als er dan toch iets gebeurt.'

ANDER VERPLEEGHUIS

Een verpleeghuis moet volgens Hamers gewoon zeggen: ook hier kan uw vader of moeder vallen. We zullen ons uiterste best doen om dat te voorkomen, maar we binden geen mensen vast. Als u wil dat vader of moeder worden vastgebonden, dan moet u een ander verpleeghuis zoeken. Verpleegkundigen, verzorgenden, artsen en paramedici denken dat vastbinden de beste zorg is die ze kunnen leveren omdat ze risico's uitsluiten. 'Dat is niet zo', zegt Hamers, 'de gevolgen van vastbinden zijn legio. Al zit je maar een paar dagen vast, dan neemt de spiermassa al zienderogen af. Dat op zich vergroot het risico op vallen aanzienlijk. Laat je iemand die vast heeft gezeten weer opstaan, dan is het risico van vallen levensgroot. Sceptici zeggen dan: zie je wel dat het beter is ze vast te zetten... Als er toch een ongeluk gebeurt, moet men zich realiseren wat het voor een mens betekent twee of drie jaar onnodig in een stoel vast te zitten.' Er zijn lange lijsten van negatieve gevolgen van vastbinden. Mensen worden bijvoorbeeld incontinent door. 'Als je vastzit, kun je niet zelf naar het toilet', legt Hamers uit.. 'Was je niet incontinent, dan word je het door vastbinden. mensen krijgen op drukplekken last van doorzitten. Mensen worden er depressief  of geagiteerd van. Ze gaan probleemgedrag vertonen: roepen, schreeuwen. Zorgverleners realiseren zich onvoldoende dat zij in dit geval zelf de veroorzakers daarvan zijn. Het is een misverstand te denken dat vrijheidsbeperking de werkdruk vermindert.'

STEUN VOOR ZORGVERLENERS

Om vrijheidsbeperking uit te bannen is volgens Hamers 'een cocktail' aan maatregelen nodig. 'De cultuur moet veranderen en er is scholing nodig. Zorgverleners willen best, maar ze voelen zich onvoldoende gesteund door hun collega's en de familie van de patiënt. Er moeten voldoende middelen, zoals lage bedden, beschikbaar zijn en vooral: het beleid moet veranderen. Dat betekent dat de directie of de raad van bestuur moet zeggen: over een half jaar is deze maatregel uit den boze. Dan moeten er heel veel barrières komen om de vrijheid toch te beperken. Dan gaan de banden van de afdeling weg en mag nog maar één arts gebruik toestaan in zeer uitzonderlijke situaties. Het lukt alleen met steun van directie of raad van bestuur en van de inspectie voor gezondheidszorg. Die mogen zorgverleners niet in de onzekerheid laten over of ze steun hebben bij valincidenten. Er komt maximale steun in de vorm van een wettelijk verbod, maar ik hoop dat daarin geen mitsen en maren komen te staan om het toch nog mogelijk te maken.' Als instellingen vrijheidsbeperking afschaffen, moet dat wel met beleid gebeuren, vindt Hamers. 'Mensen die hebben vastgezeten, hebben de eerste tijd extra begeleiding en extra fysiotherapie nodig om hun spiermassa op te bouwen en opnieuw balans te vinden. Bij het afschaffen van vrijheidsbeperking is er niet één oplossing. Voor de ene patiënt is een laag bed de oplossing. Voor de ander een infrarood waarschuwingssysteem, cameratoezicht, extra oefeningen of heupbeschermers. Sommige mensen moeten extra naar buiten of hebben andere extra activiteiten nodig om onrust weg te nemen.'
Hamers hoopt dat Nederland over drie jaar bandenvrij is en dat over twintig jaar mensen verbijsterd vragen: 'Vastbinden, deden jullie dat toen nog?' Als zorgverleners praten over vrijheidsbeperking en over fixatievrije zorg, dan hebben ze het meestal alleen over de Zweedse banden', waarschuwt hij. 'Als we in plaats van banden iedereen in een stoel zetten met een plank ervoor, zijn we verkeerd bezig.'

Nooit meer vastbinden
bron: Innovatiekring Dementie
Door Stella Braam en Elly Duijf / Foto's copyright Cees Hilhorst

Ook dementerende ouderen willen vrij en veilig kunnen bewegen. Toch worden veel van hen in hun bewegingsvrijheid beperkt. Ze worden bijvoorbeeld vastgebonden, ‘gefixeerd’ in jargon. Waarom? Wat zijn de gevolgen? Wat is het alternatief en wanneer heeft dit kans van slagen? Professor Jan Hamers aan het woord.
 

Hij is bijzonder hoogleraar verpleging en verzorging van ouderen, een leerstoel ingesteld door zorggroep Meander Oostelijk Zuid Limburg. En al jaren bezig op het terrein van vrijheidsbeperkende maatregelen. Onder fixeren verstaat Jan Hamers ‘alle maatregelen om een verpleeghuisbewoners in zijn vrijheid te beperken.’
Berucht zijn de Zweedse banden: gordels waarmee je iemand op een stoel of in bed vastbindt. Ook zijn er polsbanden, enkelbanden, verpleegdekens, stoelplanken (een soort dienblad op een stoel zodat je niet kunt opstaan) en bedhekken.

ONWETENDHEID

Het gebeurt onnodig vaak, weet Jan Hamers. Hij stuit op onwetendheid en vooroordelen van zorginstellingen in het hele land. Hem valt op dat het vaak uit routine gebeurt. Bij een verpleeghuisbewoner die onrustig is bijvoorbeeld, of omdat iemand ‘valgevaarlijk’ zou zijn, of omdat er te weinig toezicht is. Hamers: ‘In acht van de tien gevallen gaat het om valpreventie. Men is bang dat iemand gaat vallen. Vaak is die angst niet terecht.’

GEVOLGEN

Het is geen pretje als je wordt gefixeerd. Een greep uit de rij gevolgen: angst, afweer, vernedering, onbehaaglijk gevoel, desoriëntatie, afwijkend gedrag, verminderd zelfbeeld, verwardheid, agressie, depressie, toename onrust en sociaal isolement. Plus allerlei lichamelijk ongemak. Het risico op verkramping, niet meer kunnen bewegen. Diepe trombose. Embolie (verstopping van een bloedvat). Oedeem (vochtophoping in de weefsels). Verminderde ademhalingscapaciteit. Slechtere conditie. Verminderde spiermassa. Verlies van balans.
Jan Hamers: ‘Het valgevaar wordt alleen maar groter als je fixeert. Als je iemand een week in Zweedse banden houdt, verzeker ik je dat hij gaat vallen, want de spiermassa neemt heel snel af.’
Ook vinden er ongelukken plaats. Bijvoorbeeld omdat een bewoner over het bedhek probeert te klimmen of met het hoofd tussen de spijlen bekneld raakt. Elk jaar hebben er, ten gevolge van fixatie, enkele van die ongelukken zelfs een dodelijke afloop.

ÉÉN VRAAG

Er is niet één pasklare oplossing voor alle bewoners. Het komt aan op maatwerk, zegt Jan Hamers. ‘Je moet naar elk individu kijken. En bij dat individu een passend alternatief bedenken.’
Het begint met één vraag die je bij elke bewoner zou moeten stellen, namelijk: waarom zijn we deze bewoner ooit gaan fixeren? Wat was de aanleiding? Jan Hamers: ‘Dan blijkt dat bijvoorbeeld onrust de reden was. Maar is hij nog steeds onrustig? Er was sprake van valgevaar of angst dat iemand gaat vallen. Maar is die angst terecht? In zo’n geval zeggen wij: maak de band los, blijf erbij zitten en kijk wat er gebeurt. Vaak blijkt dat iemand heus niet valt, en als het toch gebeurt, leidt dit niet direct tot een fractuur.’

ALTERNATIEVEN

Wat de alternatieven zijn, moet je steeds per bewoner bekijken. Hamers somt een greep uit de mogelijkheden op: ‘’s Nachts niet meer fixeren, maar bedden aanschaffen die laag kunnen staan. Of maak gebruik van infrarode systemen en belmatjes, waardoor er een belletje klinkt als de bewoner wil opstaan.’
Hij vervolgt: ‘Bied activiteiten aan tijdens de uren dat iemand onrustig is. Betrek familieleden en vrijwilligers erbij, zodat moeder niet de hele tijd in een stoel met een plank voor zich zit. Verder: maak de omgeving veiliger: zorg voor voldoende verlichting en verwijder obstakels waarover iemand kan struikelen. ‘Maak gebruik van heupbeschermers, mits deze consequent worden gedragen. Schakel een fysiotherapeut in zodat de bewoner beter leert lopen.’ Een waarschuwing is op zijn plaats, zegt Hamers. ‘Als mensen lang gefixeerd zijn geweest, kunnen ze niet meer meteen lopen: Er is namelijk weinig van hun spiermassa over. Dus moet het lopen weer voorzichtig met behulp van oefeningen worden opgebouwd.’

WEERBARSTIG

Goed nieuws: het blijkt dat op afdelingen waar niet of nauwelijks gefixeerd wordt, bewoners weliswaar meer vallen, ‘maar niet met ernstige verwondingen,’ weet Jan Hamers. Toch is de praktijk weerbarstig. ‘Met bijscholing van het personeel ben je er nog niet,’ zegt hij. ‘Het moet structureel onderdeel worden van het beleid van een organisatie. Er is een cultuurverandering nodig. Iedereen, van familie, verpleeghuisarts tot en met de keukenhulp moet erachter staan. De top moet het groene licht geven. Ook mag het niet vrijblijvend zijn.’

11. VASTHOUDEN DOE JE MET JE HANDEN EN MET JE HART

verpleeghuisarts/sociaal geriater Hans Houweling:
"Hou me vast is niet bindt me vast"
bron: Innovatiekring Dementie
Door Stella Braam / Foto's copyright Cees Hilhorst
 

Verpleeghuisarts Hans Houweling heeft nooit gefixeerd. Mensen met dementie zoeken houvast. Dan is het vreemd dat je ze vastbindt, zegt de ‘non-fixeur’ van het eerste uur. ‘We moeten ze juist nabijheid, huiselijkheid en geborgenheid bieden.’

Hans Houweling noemt zichzelf ‘redelijk eigenwijs’. En gaat, als nodig, de confrontatie aan. Die eigenschappen kwamen hem goed van pas als aanstormend verpleeghuisarts. ‘Hans, jij gaat nooit een Zweedse band voorschrijven,’ hield hij zichzelf voor.
‘Stel je voor: je wil naar huis om voor je kinderen thee te zetten. Maar je wordt vastgebonden. Wat zal er wel niet met je kind gebeuren? Je raakt helemaal in paniek,’ zegt de medeoprichter van het bekende kleinschalige Anton Pieck-hofje in Haarlem. Medeoprichter ook van Polderburen, het centrum voor verpleeghuiszorg in Almere waar niet wordt gefixeerd. En dezer dagen bezig met het opzetten van ‘modelboerderijen’ voor mensen met dementie, hoewel hij liever spreekt over ‘wonen en welzijn voor mensen met dementie’.
Hans is om drie redenen tegen de Zweedse band. ‘Eén: om humanitaire redenen, zo ga je niet met mensen om. Twee: om reden van goede zorg hoort het niet. En drie: om reden van wetenschappelijk onderzoek. Het is bewezen dat het staken van fixeren niet leidt tot een toename van ernstige ongevallen.’

VERWAARLOOSD EN ONTMENSELIJKT

Midden jaren zeventig van de vorige eeuw maakte Hans zijn entree in de zorg voor ouderen, allereerst in een ziekenhuis in Haarlem. Daar trof hij ook mensen aan met dementie. Hij kon zijn ogen niet geloven. ‘Mensen in een deerniswekkende toestand - aan de stoel vastgebonden en die stoel zit ook nog aan de verwarming vast. Mensen die desolaat, angstig, verwaarloosd en ontmenselijkt waren.’ Hans krabde zich achter zijn oren en stelde vast: dit is geen goede zorg.
Die zorg zag er toen overigens anders uit dan nu. Je had vooral somatische verpleeghuizen, bedoeld voor mensen met een fysieke beperking, legt Hans uit: ‘Er waren nog heel weinig psychogeriatrische verpleeghuizen. Mensen met dementie trof je vooral aan in particuliere instellingen en in de psychiatrie. Daar werden ze opgeborgen en niet zelden vastgebonden.’
Het vastbinden stamt volgens Hans uit de tijd van het dolhuys, de psychiatrische instelling van vóór onze tijd. ‘Er waren nog geen medicijnen, dus werden er vaak fysieke maatregelen toegepast op mensen met gek en wild gedrag. Mensen vastbinden, muilkorven, isoleren en in spanlakens doen. Warme en koude baden. Ik denk wel eens dat de Zweedse band nog een relikwie of een oude restant is uit de psychiatrie, waar dat gebruikelijk was voor gedrag dat je niet begreep. Als je ziet hoeveel er in zorginstellingen ook nu nog gefixeerd wordt, vraag je je wel eens af of de tijd daar heeft stil gestaan.’

MET ELKAAR

Hans Houweling heeft nooit gefixeerd. Onder fixeren verstaat hij overigens met name het gebruik van de Zweedse band en alle andere middelen die tot doel hebben de betrokkene aan zijn plaats te binden. Denk aan polsbandjes, spanlakens, hansopjes enzovoort. Hoe kreeg hij dat voor elkaar? ‘Simpel, door het niet te doen,’ is zijn antwoord.
Aanvankelijk werkte Hans in een somatisch verpleeghuis. De eerste locatie waar hij de medische eindverantwoordelijkheid kreeg, was Overspaarne, het verpleeghuis in Haarlem dat hij zelf in 1980 mocht opzetten. Het spreekt vanzelf dat in dit huis Zweedse banden niet welkom zijn. Hans: ‘Dus ging ik alle medewerkers uitleggen waarom niet’. Hij was daarin zo overtuigend dat personeel en management met hem mee gingen. Lachend: ‘We hadden die dingen niet in huis, dus konden ze die ook niet gebruiken.’

DILEMMA’S

Natuurlijk heeft Hans ook voor dilemma’s gestaan. Bijvoorbeeld met bewoners die vaak uit bed vallen. In zulke gevallen zei hij: ‘We gaan met elkaar dit probleem delen. We onderzoeken waar het vandaan komt. Wat is de voorgeschiedenis van deze bewoner? Je betrekt de familie erbij en kijkt met elkaar: wat is hier aan de hand? Vervolgens gaan we de oplossingen bespreken. Het zijn er misschien een heleboel. Maar die éne oplossing, namelijk de Zweedse band, die heb je niet. Dan accepteer je dus het risico dat iemand wel eens valt. Is dat erg? Als het niet tot ernstige gevolgen leidt, moet je je ook afvragen of dat dan erger is dan vastbinden. Je moet natuurlijk wel je verantwoordelijkheid nemen. Je kijkt wel of alles zo veilig mogelijk is. Je zorgt er bijvoorbeeld voor dat het bed heel laag staat. We hebben wel eens mensen op een matras op de grond laten slapen.’

MANAGEMENT

Soms stond Hans voor dilemma’s waarvoor hij de medewerking van het management in riep. ‘Bij heel erg onrustige cliënten, die heel veel zorg vragen, moet het management bereid zijn een extra medewerker in te zetten. Je kunt zeggen: “Die onrustige man zetten we vast”, of: “nee, dat doen we niet”. Dat kun je natuurlijk niet lang volhouden, je financiële rekstok is beperkt, maar we deden het wel in Overspaarne, en later ook in Polderburen in Almere. Voor een bepaalde periode zet je een extra verzorgende in en intussen bedenk je een oplossing.’
Hans verwacht méér van het management. Niet-fixeren vergt van hen deskundigheid en kennis van de literatuur. ‘Ze moeten op zijn minst op de hoogte zijn van de richtlijn valpreventie van het CBO – Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg.’ Dit instituut brengt richtlijnen uit op het gebied van de gezondheidszorg, richtlijnen die kwaliteit van zorg garanderen. ‘De richtlijn valpreventie komt erop neer dat je geen Zweedse banden moet gebruiken om vallen te voorkomen.’
Tenslotte vindt Hans het de taak van managers om hun medewerkers toe te rusten en in staat te stellen niet te fixeren. ‘Ze moeten zorgen voor hun medewerkers, hen steunen en verantwoordelijkheid voor ze nemen. Dus niet zeggen: “Als er wat gebeurt in de nacht, is het jóúw verantwoordelijkheid.”’

ROL VAN VERPLEEGHUISARTS

Hans benadrukt dat je het samen moet doen. ‘Het is een aangelegenheid van het hele team. De verzorgende moet zich gesteund voelen door de familie, het management en de dokter. Zéker de dokter.’
In menig zorghuis pakt het anders uit, weet Hans uit ervaring. ‘Daar zegt de verzorging tegen de dokter: “Ik vind dat mevrouw in een bandje moet.” De dokter zet zijn handtekening en neemt er geen verantwoordelijkheid voor. Of hij denkt: “Het zal wel goed zijn.” Ik vind dus van niet. De verpleeghuisarts moet zijn verantwoordelijkheid nemen en uitleggen waarom fixeren schadelijk is.’ En ja, dat vergt energie van de verpleeghuisarts. Die moet soms intensieve gesprekken voeren met familieleden en verzorgenden. Ook Hans heeft dit vaak gedaan.
Niet-fixeren vraagt meer van de verpleeghuisarts. ‘Hij moet bereikbaar en beschikbaar zijn, ook als het moeilijk wordt,’ zegt Hans. ‘Hij moet zo nodig andere disciplines erbij betrekken en zorgen dat het probleem goed wordt geanalyseerd.’

ROL VAN VERZORGENDEN

Wat vergt niet-fixeren van de verzorgenden? Hans: ‘Ze zullen alerter moeten zijn, want je voelt je verantwoordelijk. Je gaat eerder met iemand een rondje lopen.’ Maar het belangrijkste is dat verzorgenden snappen wat zorg voor mensen met dementie inhoudt. Hans: ‘Mensen met dementie zijn op zoek naar houvast. Hun onrust betekent eigenlijk: “Hou me vast.” Dan is het natuurlijk raar dat je zegt: “Ik bind je vast.” Dan laat je iemand in de steek. Dat vasthouden doe je met je handen en je hart. Ik noem het warme zorg.’

WARME ZORG

Warme zorg is een visie op zorgverlening die gebaseerd is op de gehechtheidstheorie van de (overleden) Engelse psychiater John Bowlby. Hij veronderstelt dat kinderen zich moeten kunnen hechten aan een veilige moeder. Dit gehechtheidsgedrag komt bij volwassenen terug in situaties die als levensbedreigend worden ervaren. ‘Mensen met dementie raken de weg kwijt en dat reactiveert het gehechtheidsgedrag,’ zegt Hans. ‘Ze zoeken hun huis en hun moeder, maar zijn eigenlijk op zoek naar nabijheid, geborgenheid en veiligheid. Daarop promoveerde destijds de psycholoog Bère Miesen.’
Hans vroeg zich af: wat betekent deze theorie voor de zorg voor mensen met dementie? ‘Dat die zusters die een arm om je heen slaan, je lekker instoppen in bed en al dat soort lichamelijkheid, dat het daarom gaat. Warme zorg betekent dat je nabijheidzoekend gedrag beantwoordt, door nabijheid, huiselijkheid en geborgenheid te bieden en een vertrouwensband met je cliënt aan te gaan.’

KLEINSCHALIG

Maakt het verschil of je niet-fixeren in kleinschalig wonen invoert of in grootschalige zorg? Hans denkt van wel. ‘Binnen een kleinschalige organisatie, waar de zorg kleinschalig is georganiseerd, deel je meer verantwoordelijkheid. Je voelt beter aan waar het om gaat. Wellicht dat het daar gemakkelijker gaat. Maar het is geen voorwaarde, geen garantie. De garantie zit hem toch in de mensen.’
Volgens Hans zitten veel zorgorganisaties in een strak keurslijf waar heel veel is geregeld. ‘Een organisatie moet uit dat strakke regime. Je moet je medewerkers verantwoordelijkheid geven en de ruimte om dingen te kunnen doen. Dat kun je wel beter binnen een kleinschalige organisatie.’

VERBODEN

Hans vat het kort en bondig samen: ‘Fixeren is slechte zorg, dat moeten we niet meer willen.’ Als het aan hem ligt, wordt de Zweedse band verboden. ‘Ik ben heel teleurgesteld dat de Inspectie voor de Gezondheidszorg dit niet doet. De Inspectie weet dat er per jaar vele ongevallen gebeuren, waaronder sterfgevallen. En over de psychologische aspecten van fixeren, wordt al helemaal niet gesproken…’
Hij besluit: ‘Een middel dat zo aantoonbaar slecht is en zelfs tot sterfgevallen leidt, een slecht middel met heel veel nare bijwerkingen…dat zou je meteen uit de markt moeten halen.’

12. FIXATIE NEFAST VOOR DEMENTERENDEN

dementieinbeweging
bron: Dementie in beweging
 

Bewegen is goed voor mensen met dementie. Dat staat vast. Veel onderzoeken hebben dit al aangetoond. Door letterlijk te bewegen breng je de hersenen ook in beweging. Daarmee kun je de dementie niet stoppen, maar wel vertragen en de omstandigheden verbeteren. Doordat de mensen met dementie zich beter voelen, wordt de zorg voor hen ook leuker om te doen. De bewoners zullen ’s nachts weer rustig slapen. Als mensen beter gaan eten en hun conditie verbetert, worden ze actiever. Je kunt meer leuke dingen met ze doen.

Waarom beweging goed is...

Het is bekend dat lichamelijke activiteit, zoals lopen, goed is voor de mens, voor de lichamelijke conditie en het gevoel van welbevinden. Veel minder bekend is dat lichamelijke activiteit een positief effect kan hebben op een heel ander aspect van ons functioneren, namelijk op onze cognitie, ofwel onze intellectuele vermogens. Bij gezonde ouderen is aangetoond dat lichamelijke activiteit een gunstig effect heeft op dat aspect van onze cognitie dat een essentiële rol speelt bij het zelfstandig functioneren, namelijk de executieve functies (Cahn et al., 2000, Churchill et al., 2000). Tevens is aangetoond dat veel bewegen de stemming, voornamelijk depressie, verbetert (Fox, 1999).
Ondanks dat de wetenschappelijke basis voor een effect van bewegen nog bescheiden is, mag verondersteld worden dat bewegen ook bij ouderen met een dementie een gunstig effect heeft op cognitie en stemming (bijvoorbeeld depressie). Het is ook om deze reden dat een drietal projecten waarbij bewegen centraal staat, geïmplementeerd gaan worden.

Binnen dit project zijn drie deelprojecten te onderscheiden:

Kauwen
Niet iedere oudere met een (beginnende) dementie is meer in staat om te lopen. Deze groep is vaak wel nog in staat tot het uitvoeren van andere motorische acties. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat kauwen de doorbloeding van het brein bevordert en het verbetering teweeg kan brengen in het cognitief functioneren (Farella et al., 1999; Kawamura, 1989; Wilkinson et al., 2002). Het is om deze reden dat een verbetering van het kauwvermogen (tandheelkunde, mondhygiëne, dieet) wordt geïmplementeerd op afdelingen waar ouderen met een dementie wonen.
Meer info

Lopen
Het doel van het eerste project is om lopen gedurende 30 minuten per dag, 5 dagen per week, te implementeren op afdelingen waar ouderen wonen met een (beginnende) dementie.
Meer info

Pijn
Leeftijd is risicofactor nr. 1 voor het ontstaan van dementie en voor een toename van pijnklachten. Gezien de toenemende vergrijzing zal het aantal ouderen met een dementie en pijnklachten de komende jaren sterk toenemen (Scherder et al., 2005). Ook depressie komt veelvuldig voor bij mensen met een dementie (Wragg & Jeste, 1989). Bekend is dat bij volwassenen en ouderen zonder dementie pijn en depressie elkaar wederzijds beïnvloeden (Lépine en Briley, 2004). Depressie heeft ook een negatieve invloed op het cognitief functioneren (Sachs-Ericsson et al., 2005). Dit implementatietraject zal bestaan uit een effectieve behandeling van pijn bij ouderen met een (beginnende) dementie, waardoor tevens de stemming zal verbeteren en de patiënt meer in staat zal zijn tot lichamelijke activiteiten.
Meer info

13. PERS - MEDIA

Afgelopen week overleden 2 senioren door fixatie in een Maastrichts ziekenhuis
bron: Het Belang van Limburg - 19/05/2008 (Kirsten BERTRAND)

Bijgaand artikel het dagblad 'Het Belang van Limburg' sluit volkomen aan bij onze ervaring van een paar dagen later, toen we Tonia totaal overstuur en in paniek aantroffen in haar kamer in het Sint-Franciskusziekenhuis te Heusden-Zolder nadat ze, tegen haar wil in, werd gefixeerd op haar bed.

Het impact van een dergelijke handeling is vergelijkbaar met een geketend dier dat plots van zijn elementaire bewegingsvrijheid wordt beroofd. Een dergelijk ingreep kan slechts in overweging genomen worden in extreme situaties, onder professioneel toezicht en voortdurende evaluatie van zowel de fysieke als de psychische toestand van de patiënt. Een fixatie zal een patiënt niet rustiger maken, maar lokt vaak regelrecht agressie uit. En een extra agitatie of trauma tengevolge van een opgedrongen fixatie zal zeker niet bijdragen tot een helend proces, maar integendeel mogelijk blijvende (psychische) sporen achterlaten.

Een verwarde of opgewonden patiënt vooreerst elementair trachten te kalmeren, is een must en vaak kan een open gesprek met echte luisterbereidheid al wonderen doen, vooral met een vertrouwenspersoon en al dan niet in combinatie van een kalmerend middel. (HB)

Openbaar Ministerie (NL) verwijt verpleeghuis 'dood door schuld'

Verpleeghuisbewoner overleden door slechte zorg en zweedse band
bron: ANP - 8/09/2008 - Auteur: Redactie TVVonline

Het Rotterdamse verpleeghuis Smeetsland heeft in 2005 een 81-jarige bewoner slecht verzorgd, waardoor de man zeer waarschijnlijk is overleden. Dat heeft forensisch arts Selma Eikelenboom vrijdag gesteld voor de rechtbank in Rotterdam.De man werd in de zomer van 2005 dood gevonden, hangend in Zweedse band waarmee hij door verzorgenden in bed was gefixeerd.

Blaasontsteking
De verzorgenden vonden de ernstig demente man agressief en gedragsgestoord, en fixeerden hem daarom 's nachts in zijn bed. Volgens de forensisch arts was dat fout. Op basis van rapportages denkt ze dat de onrust van de man werd veroorzaakt door pijn als gevolg van een blaasontsteking.

Dossiers
Als de arts van het verpleeghuis de patiënt lichamelijk onderzoek had gedaan en de dossiers goed had gelezen, hadden de klachten vrij eenvoudig verholpen kunnen worden, zonder te fixeren. Bovendien deden medewerkers de man de bedhekken niet omhoog. Ook kreeg de man drie controles, veel te weinig, naar mening van Eikelenboom.

Opleiden
Het Openbaar Ministerie verwijt de stichting De Stromen Opmaat Groep, waartoe Smeetsland behoort, dood door schuld. De organisatie had het personeel volgens Justitie beter moeten opleiden en begeleiden in het omgaan met de Zweedse band. De rechter wil op een volgende zitting van medewerkers horen hoe zij zijn geïnstrueerd over het gebruik van de band.

 Zet Nederlandse wetgeving deur open
 voor toezichtsloos vastbinden?
bron: EO - Moraalridders - 25/01/2012
 

'Als fixeren voortaan thuis ook mag, dan gaan we iets toestaan wat we niet moeten willen.' Dat zei Elly Duijff van het Innovatieplatform Dementie woensdagavond in het EO-programma Moraalridders. 'Voor een dergelijke maatregel is thuis veel te weinig toezicht.'

De Tweede Kamer debatteert woensdag over een wetsvoorstel met betrekking tot vrijheidsbeperkende maatregelen tegen problematische patiënten. Hoewel Kamerleden enkele maanden geleden nog verontwaardigd reageerden op de situatie van de vastgebonden Brandon bevat wet geen verbod op fixeren. In plaats daarvan verruimt de voorgestelde wet de regels, door ook in de thuissituatie fixeren mogelijk te maken.

Duijff begrijpt niets van het wetsvoorstel: 'Fixatie is schadelijk voor de patiënt en maakt patiënten agressiever en onhandelbaarder. Daardoor is het ook schadelijk voor de hulpverleners. Iemand vrijlaten zorgt voor minder stress. Wij snappen niet waarom de Kamer niet zoekt naar een oplossing die "evidence-based" beter werkt: een algeheel fixatieverbod.

Creatief
Volgens Duijff kan een concrete situatie van soms uitzichtsloos lijken. 'Een fixatie opheffen vraagt creatief denken, investeren en afspraken maken. Oude praktijken moeten door nieuwe vervangen worden. Maar het levert ook wat op: een beter leven voor deze mensen.'

14. GETUIGENISSEN

Zweedse band voor 100-jarige
zonder enig overleg
bron: Het Belang van Limburg - 20/05/2008 (Kirsten BERTRAND)
 

Op 15/5/2008 's avonds wordt de 100-jarige Antonia Nouwens met rugklachten opgenomen in het Sint-Franciskusziekenhuis (CAZ) te Heusden-Zolder. De volgende dag begeleid Hildegard Tonia bij allerlei ziekenhuisonderzoeken van 9:00 tot 17:00 uur.  Herman en Hildegard nemen al jaren een mantelzorg- en vertrouwensfunctie waar en nog dezelfde avond bezoeken ze Tonia opnieuw. Afgezien van pijnscheuten bij een 'foute' beweging, voelt Tonia zich eigenlijk niet zo slecht, maakt ze zelfs grapjes, en wil ze liever naar huis...
De volgende dag verloopt als volgt:

Vanmiddag treffen we Tonia totaal overstuur aan, vastgeriemd in haar ziekenhuisbed van het Sint-Franciskusziekenhuis.
Volkomen ‘tilt’ geslagen smeekte Tonia bijna hysterisch om een schaar, om haar fixatieband door te knippen. In paniek had Tonia zich blijkbaar tot op borsthoogte onder de fixatieband gewrongen en de band zat zo knellend, dat ik mijn hand er niet meer onderdoor kon schuiven. Nooit eerder in de afgelopen 25 jaar dat ik Tonia ken, zag ik haar zo radeloos en buiten zichzelf...

Alvorens naar Tonia’s verhaal verder te luisteren en haar tot bedaren te brengen, ontboden we onmiddellijk de verpleging om deze fixatie te ontgrendelen.

KLACHT

Verbijsterd door deze ervaringen besloten we een klacht te formuleren aan de ombudsdienst van het ziekenhuis, die je hier integraal kan lezen

LEZERSBRIEF
dagblad HET BELANG van LIMBURG

Ik ben zelf werkzaam in een rust- en verzorgingstehuis. Wij opteren voor nul-fixatiebeleid, mits een goede voorlichting van personeel en de familie. Bij valpreventie zijn er voldoende middelen om de bewoners te beschermen, zonder het gebruik van allerlei fixatiemateriaal. Fixatie lokt agressie uit! Bewoners die niet gefixeerd zijn, zijn veel rustiger, ook dementerenden. Dus, afschaffen die handel!!!
(Rika Figoureux, Overpelt) 19/05/2008 15:30

FIXATIE VAN ZORGVERLENER?

Een aantal uurtjes verplichte fixatie integreren in de opleiding van elke zorgverlener die dergelijke handelingen later mag uitvoeren, zou het vermogen tot empathie zeker versterken.
Ondanks de wetenschap dat hij/zij na enkele uurtjes of op eigen verzoek weer bevrijd zal worden, kan een dergelijke ervaring misschien zeker bijdragen tot  een betere inschatting van het impact van dergelijke handelingen.

BELEEFDHEIDSTELEFOONTJE VAN OMBUDSVROUW

Verder dan het voorspelbaar beleefdheidsgehalte waarbij routinematig enige respons dient gegeven te worden aan elke binnenkomende klacht, komen we met het telefoontje van de ombudsvrouw Diane Mombers niet. We onthouden dat de bewuste verpleegster over een A1 diploma beschikt, dat haar wettelijk toelaat om een dergelijke (fixatie)handeling uit voeren en dat de normale voorziene procedures werden nageleefd. Overigens werd ons de vraag gesteld of wij de intentie hadden om voor een ander ziekenhuis te kiezen en dat er extra aandacht zou worden besteed aangaande fixatiehandelingen,...:-)

Wij merken hierbij op dat wetten en procedures voortdurend worden aangepast aan het doel dat ze beogen. Het is natuurlijk makkelijker en getuigt van weinig empathie en èchte verantwoordelijkheidszin, om zich bij een specifieke probleemstelling in te dekken via bestaande regelgevingen en wetten, dan wel ontvankelijk te zijn voor enige aangepaste benadering, die de geest van deze wetten tot doel stelt.

TOESTEMMING VAN RECHTER NODIG

In Nederland geldt er een beleid waarbij bij elke fixatie de toestemming van een familielid/zaakgelastigde vereist is en in Denemarken is er zelfs deze van een rechter nodig, hetgeen de ernst van een dergelijke  (be)handeling aangeeft. 

getuigenis
"Moeder smeekte nog om nooit
meer vastgebonden te worden"
Kwellend vraagteken over doodsoorzaak van moeder blijft bestaan

... Slechts luttele uren later sloeg het noodlot toe. Rond drie uur in de nacht van 3 naar 4 maart werden haar kinderen wakker gebeld met het trieste nieuws van hun mama’s overlijden. Met z’n allen gingen we naar het ziekenhuis, om nog even bij haar warme lichaam te kunnen zijn.
Ons nog steeds bewust van moeders dringende vraag om niet gefixeerd te worden, informeerden we naar een eventueel gebruik van fixatieriemen, hetgeen ten stelligste ontkend werd.
Toch bemerkte ik op moeders nachtkastje het slotje van een fixatieriem...  En ook tekende er zich duidelijk sporen van bondage en rode striemen af, ter hoogte van haar borststreek...

Lees hieronder de aangrijpende getuigenis van Dany Elen m.b.t. het overlijden
 van zijn moeder Paulina Knaepen (tekstuele accentueringen door OUDERENHART.BE)